Jak rekompensować ubytek pracujących?

Bez zmian na rynku pracy liczba pracujących w Polsce spadnie o 20 proc. do 2050 r. Efekt ten łagodzić będzie tylko coraz lepsze wykształcenie Polaków. By ubytek zrekompensować należałoby przyjmować aż 100 tys. imigrantów rocznie. Reformy, jak w Niemczech czy Szwecji, pozwolą zmniejszyć liczbę do 30 tys.

Dyskusji nad polityką migracyjną nie można odłożyć – nawet na nieodległą przyszłość. Te liczby pokazują, że rozstrzygnięć potrzebujemy już dziś. Mamy do wyboru cztery drogi.

Pierwsza: pozostajemy społeczeństwem zamkniętym na imigrację i reformy licząc, że firmy zdołają wypełnić narastającą w błyskawicznym tempie lukę w podaży pracy lepszą organizacją produkcji, większymi inwestycjami w maszyny i urządzenia oraz – wobec kurczącej się liczby konsumentów w kraju – ekspansją eksportową. W tym wariancie liczymy więc głównie na szczęście, akceptując znaczne trudności jakie – wobec erozji bazy podatkowej – będą miały polskie finanse publiczne w sprostaniu rosnącym oczekiwaniom społecznym w sferze emerytalnej, ochrony zdrowia, kultury, edukacji itp.

Druga: w tym wariancie także nie chcemy reformować naszego systemu emerytalnego i rynku pracy, lecz otwieramy się na bardzo dużą imigrację osiedleńczą. W tym scenariuszu musimy się liczyć z tym, że w 2050 roku ok. 15 proc. mieszkańców Polski to albo imigranci (3,5 mln osób) albo ich dzieci (ok. 700 tys. osób). Jest to scenariusz podobny do tego jaki Europa Zachodnia realizowała w ostatnich kilku dekadach.

Głównym wyzwaniem jest integracja dużej rzeszy imigrantów z polskim społeczeństwem i uniknięcie napięć jakie zwykle się z tego typu procesami wiążą. Imigracja tej skali nie mogłaby być selektywna (np. zawężona do wysokiej klasy specjalistów czy wybranych krajów). Byłaby znacznie bardziej powszechna, co w warunkach europejskich oznacza także dużą liczbę imigrantów relatywnie gorzej wykształconych, a przez to wnoszących mniej do gospodarki niż pracownicy krajowi. Z drugiej strony brak reform zabezpieczenia społecznego byłby w tym scenariuszu mniej dotkliwy niż w scenariuszu pierwszym, odsuwając największe napięcia w finansach publicznych poza horyzont roku 2050.

Trzecia: w tym wariancie wdrażamy agendę reformatorską podobną do tej, jaką w latach 1990 – 2000 przeprowadziły kraje Europy północnej (m.in. Szwecja i Niemcy). Podnosimy więc ponownie wiek emerytalny kobiet, znacząco ograniczamy lub likwidujemy specjalne systemy emerytalne (górnicy, policjanci, żołnierze itp.), popularyzujemy elastyczne formy zatrudnienia, zachęcając jednocześnie pracodawców i pracowników z grup najsłabiej związanych z rynkiem pracy (osób młodych 15-24, kobiet o wykształceniu podstawowym i średnim, osób 55+) do podejmowania pracy na część etatu.

Reformujemy także sposób działania urzędów pracy, które zaczynają powszechnie wspierać migracje wewnętrzne i zatrudnienie bezrobotnych nie tylko na swoim obszarze działania. To wymaga jednoczesnego rozwoju rynku mieszkaniowego w 5-6 największych aglomeracjach, który będzie sprzyjał mobilności pracowników. Z tym wiążą się także inwestycje w infrastrukturę miejską i transportową łączącą z największymi ośrodkami miasta mniejsze. Jednocześnie w wariancie tym otwieramy się na imigrację, jednak znacznie mniejszą niż poprzednio (30 tys. osób rocznie), kształtując ją ściśle pod kątem wybranych deficytów lokalnego rynku pracy (osoby lepiej wykształcone, wybrane kraje źródłowe itp.).

W tym scenariuszu w roku 2050 liczba imigrantów nie przekracza 1 mln osób, a razem z ich dziećmi – 1,5 mln. Są to także ludzie którzy przeciętnie rzecz biorąc nie odstają od populacji rodzimej pod kątem poziomu wykształcenia czy produktywności pracy. Wyzwania integracyjne nadal występują, są jednak wyraźnie mniejsze niż w scenariuszu poprzednim, zaś presja zmian demograficznuych na sektor finansów publicznych nie jest duża.

Czwarta: ostatnim wariantem jest wariant reformatorski ale bez otwartości na imigrację spoza obszaru UE.

W tym wariancie polski rynek pracy zaczyna się kurczyć dopiero po 2030 roku, co daje firmom więcej czasu na adaptację do nowych warunków, jednak nie rozwiązuje napięć w finansach publicznych w długim okresie. Jest on bardziej wymagający dla polskich firm, które nieuchronnie zderzą się z deficytami kompetencyjnymi na lokalnym rynku pracy oraz będą silniej zależne od ekspansji eksportowej.

Maciej Bukowski, Prezes WiseEuropa

Powyższy tekst jest skrótem artykułu, którego pełna wersja znajduje się na stronie Obserwatora Finansowego. Sam artykuł powstał na podstawie wykładu, jaki wygłosił dr Maciej Bukowski podczas seminarium Fundacji Przyjazny Kraj, 6.04.2017 w Warszawie.