W swoim obecnym kształcie polski system emerytalny nie odpowiada w pełni satysfakcjonująco na postawione przed nim zadania. Modyfikacje reformy z 1999 r., zamiast ją korygować i wzmacniać, przyczyniały się raczej do stopniowego rozstrajania się systemu i jego narastającego oddalania od stanu równowagi. W niniejszym raporcie, autorstwa dr. Macieja Bukowskiego i Krzysztofa Głowackiego, analizujemy te słabości i przedstawiamy propozycję kompleksowej reformy. Pozwala ona – naszym zdaniem — na budowę w Polsce dojrzałego systemu emerytalnego zdolnego do stabilnego działania w horyzoncie najbliższych kilku dziesięcioleci.
Wypełnienie zapisanego w Konstytucji prawa obywatela do emerytury jest jednym z podstawowych
zadań polityki publicznej. To, w jaki sposób realizowane jest to zadanie, jest zarazem ściśle powiązane
ze zmieniającymi się uwarunkowaniami demograficznymi, makroekonomicznymi i politycznymi,
a także z szerszymi względami społecznymi. Kształtując mechanizmy, które zapewnią emerytury, a tym samym bezpieczeństwo finansowe osobom w wieku poprodukcyjnym, ustawodawca powinien równoważyć potrzeby każdego z tych obszarów. Należy więc unikać ryzyka zaprojektowania systemu emerytalnego pod dyktando jednostronnych argumentów. Do najważniejszych aspektów takiego równoważenia należy zapewnienie adekwatności zabezpieczenia emerytalnego zgodnego z oczekiwaniami społecznymi. Konieczne jest także zagwarantowanie odporności makroekonomicznej systemu na kilka czynników. Należy wziąć pod uwagę starzenie się ludności, wzmocnienie rynku pracy, ochronę stabilności finansów publicznych i prywatnych. Kluczowa jest także minimalizacja ryzyka politycznego destabilizacji oraz podjętych reform w przyszłości.
Brak równowagi pomiędzy zasobami a potrzebami to zasadniczy problem polskiego systemu emerytalnego w obecnym kształcie. Dwa filary, powszechność uczestnictwa i wolność wyboru wieku przejścia na emeryturę powinny odpowiedzieć na główne wyzwania i bolączki tego systemu, wyrównując prawa i obowiązki wszystkich ubezpieczonych. Reforma systemu będzie trudna, ale konieczna, aby zapewnić bezpieczeństwo ekonomiczne emerytów.
Co w raporcie
W części pierwszej zarysowujemy ewolucję polskich rozwiązań emerytalnych od 1999 r. do dziś. W części drugiej dokonujemy oceny systemu w obecnym kształcie w kontekście zależności i procesów, które będą wyznaczać ramy jego funkcjonowania w najbliższych dekadach. Wskazujemy na złożoność, przygodność i polityczne podłoże zmian forsowanych po roku 2010. Wreszcie, w części trzeciej, na podstawie tak zakreślonych uwarunkowań i wniosków, wysuwamy propozycje zmian.
Rekomendujemy system dwufilarowy, oparty z jednej strony o obowiązkowy, finansowany z podatków powszechny filar wieczysty. Jego rolą ma być zapewnienie ogółowi ubezpieczonych dobrego standardu życia w wieku podeszłym. Z drugiej zaś strony, system powinien być oparty także o finansowany indywidualnie dobrowolny filar kapitałowy. Miałby on służyć zwiększeniu zakresu wolności wyboru momentu i formy wycofania się z rynku pracy, a w szczególności umożliwiający tym, którzy na taką opcję się zdecydują zakończenie aktywności zawodowej przed osiągnięciem ustawowego wieku emerytalnego pozwalającego na uzyskanie świadczenia w filarze wieczystym. Naszym zdaniem ta propozycja odpowiada na główne wyzwania i bolączki polskiego systemu emerytalnego, stanowiąc zarazem znaczące uproszczenie regulacyjne, wyrównujące prawa i obowiązki wszystkich ubezpieczonych. Porządkuje także bodźce, jakim podlegają oni na rynku pracy w sposób wykorzystujący względne przewagi sektora prywatnego i publicznego.
