Wraz z rozwojem OZE, które w perspektywie kilku do kilkunastu lat będą odpowiadały za większość produkcji energii elektrycznej, Polska musi przygotować się na ich integrację. Potrzebne będą działania systemowe, które wesprą zarówno powstawanie nowych źródeł sterowalnych, zwiększanie elastyczności sieci, jak i pomogą w decentralizacji. Zapraszamy do przeczytania raportu Zielona autonomia strategiczna Polityka wspierania rozwoju zrównoważonego systemu energetycznego, autorstwa Krzysztofa Kobyłki, Wojciecha Lewandowskiego oraz Marianny Sobkiewicz.
W poprzednim raporcie Zielona autonomia strategiczna. Potrzeby inwestycyjne Polski w celu uniezależnienia się od importu surowców z Rosji zdefiniowaliśmy pojęcie „zielonej autonomii strategicznej”. Polega ona na wzmacnianiu bezpieczeństwa strategicznego i energetycznego w oparciu o narzędzia transformacji energetycznej. W dużej mierze kluczowy jest zatem rozwój odnawialnych źródeł energii (OZE). Kluczem do jej realizacji jest jak najszybsza dekarbonizacja, która wiąże się z odejściem od paliw kopalnych oraz poprawą efektywności energetycznej.
Bezpieczeństwo w kontekście rosyjskiej agresji na Ukrainę
Rosyjska inwazja na Ukrainę spowodowała reorientację polityki energetycznej w krajach UE, również w Polsce. Podobnie jak większość państw członkowskich, Polska zadbała o dywersyfikację źródeł importu paliw kopalnych w celu uniezależnienia się od dostaw z Rosji. Jednak w przeciwieństwie do wielu innych krajów UE, polski rząd nie podjął działań promujących oszczędzanie energii. Ponadto Polska ma jeden z najniższych wskaźników udziału OZE w finalnym zużyciu energii. Nie podejmuje także adekwatnych działań, które mogłyby wyrównać tę różnicę. Podczas gdy wiele państw członkowskich podjęło wskutek rosyjskiej inwazji działania przyspieszające rozwój odnawialnych źródeł, Polska nadal nie zliberalizowała zasady 10H, która stanowi największą barierę dla rozwoju OZE w kraju.
Dekarbonizacja i emisyjność polskiej gospodarki
Polska jest jednym z najwolniej dekarbonizujących się krajów i ma jedną z najbardziej emisyjnych gospodarek (w relacji do PKB). Zajmuje również drugie miejsce w UE pod względem intensywności emisji sektora elektroenergetycznego, produkując około 70% prądu ze źródeł węglowych. W związku z tym konieczna jest wymiana obecnej floty wytwórczej, ale również budowa dodatkowych źródeł tak, by sprostać zwiększającemu się popytowi na energię elektryczną.
Ze względu na swój charakter źródła słoneczne oraz wiatrowe będą odgrywać kluczową rolę w dekarbonizacji. Przy większym udziale OZE w systemie, mniejsza gęstość energetyczna źródeł oraz ich rozproszenie, diametralnie zmienią specyfikę działania systemu. Wraz ze zwiększaniem udziału OZE i pochodzącej od nich zmiennej produkcji, zwiększać się będzie potrzeba dobowego oraz sezonowego balansowania systemu.
Wyzwania
Przed państwami stoi wyzwanie zbudowania stabilnego, odpornego systemu, zapewniającego ekonomiczność oraz sprawiedliwość transformacji. Ewolucja systemu powinna opierać się na trzech filarach: zapewnieniu odpowiedniej podaży energii, elastyczności systemu oraz jego decentralizacji.
Postęp w rozwijaniu źródeł wiatrowych oraz słonecznych w Polsce w okresie ostatniej dekady był niewystarczający. Ze względu na spadek cen OZE oraz osiągnięcie przez te źródła dojrzałości ekonomicznej, projekty OZE rozwijają się w oparciu o modele biznesowe bez wsparcia (takie jak cPPA). Ich upowszechnienie wymagać będzie jednak zniesienia barier regulacyjnych oraz stymulacji tego rynku poprzez właściwe przepisy. Do najpotrzebniejszych działań należą: liberalizacja zasady 10H, uproszczenie procedur, zwiększenie transparentności rynku energii oraz odblokowanie możliwości uzyskania warunków przyłączeniowych (rozbudowa sieci, transparentność procesu, cable pooling, linia bezpośrednia).
Polityka wspierania rozwoju zrównoważonego systemu energetycznego, odpowiednie planowanie, wsparcie dla magazynów na poziomie sieci dystrybucyjnych czy reforma rynku i wprowadzenie cen węzłowych (ang. nodal pricing). Na poziomie systemowym elastyczność wspierać powinna również większa integracja z sąsiadującymi krajami, tj. zwiększenie przepustowości połączeń transgranicznych.
Pora na zmiany
W Polsce brakuje wyraźnego sygnału politycznego dla realizacji zielonej transformacji. Poprawić sytuację może ambitna strategia, ale z odpowiednim systemem oceny postępów jej wdrożenia. Aktualizacja kluczowych dokumentów strategicznych, takich jak Polityka energetyczna Polski do 2040 (PEP2040) i Krajowy plan na rzecz energii i klimatu na lata 2021-2030 (KPEiK), powinna odzwierciedlać ambitną, ale realistyczną ścieżkę dekarbonizacji sektora elektroenergetycznego, wraz z planowanymi politykami i środkami wspierającymi i monitorującymi.
Niezbędne jest, by polityki z zakresu transformacji energetycznej uwzględniały ochronę grup wrażliwych przed negatywnymi skutkami zanieczyszczeń powietrza, zmian klimatycznych, jak i samych inicjatyw wspierających transformację. W działaniach tych powinna być uwzględniona redystrybucja, która zminimalizuje ich negatywny wpływ na gospodarstwa domowe o najniższych dochodach.
