Analiza SWOT pokazuje, że powodzenie transformacji regionów węglowych zależy od jej pełnej integracji z szeroką polityką rozwojową państwa. „Transformacja powinna być elementem skoordynowanych działań w obszarze inwestycji, polityki przemysłowej, strategii rozwoju regionalnego oraz reform instytucjonalnych. Jedynie kompleksowe podejście, uwzględniające różne instrumenty polityki publicznej, może zagwarantować skuteczność i stabilność całego procesu”, podkreśla Michał Wierzbowski, Starszy Ekspert i Doradca WiseEuropa, autor analizy.
W artykule prezentujemy kluczowe rekomendacje z raportu.
Ustanowienie silnego systemu zarządzania transformacją
Powołanie centralnego organu lub pełnomocnika rządu ds. transformacji, wyposażonego w realne kompetencje decyzyjne i kontrolne, umożliwi opracowanie i wdrożenie wspólnej strategii zmian. Taki lider procesu przygotuje jednolity plan działań (z harmonogramem wygaszania kopalń i rozwojem alternatywnych branż) i zapewni spójne przywództwo, eliminując obecny chaos decyzyjny. Niezbędna jest też stabilność tej polityki (zapewniona np. ustawowo lub ponadpartyjnie), co zagwarantuje ciągłość działań i pewność kierunku transformacji regionów węglowych.
Zawarcie nowej umowy społecznej dotyczącej transformacji
Utworzenie stałej platformy współpracy z udziałem rządu, samorządów, związków zawodowych, mieszkańców i biznesu w regionach węglowych, pozwoli wypracować wzajemne zobowiązania. Państwo jasno określi, jakie wsparcie otrzymają społeczności pogórnicze, a strony lokalne zaangażują się we wdrażanie ustaleń. Taki inkluzywny dialog zwiększy akceptację społeczną dla zmian i zmniejszy ryzyko protestów wynikających z pomijania lokalnych potrzeb.
Kompleksowe wsparcie dla pracowników górnictwa
Należy uruchomić szerokie programy przekwalifikowania górników, ściśle powiązane z zapotrzebowaniem nowych sektorów w regionach – tak aby szkolenia dawały poszukiwane umiejętności. Równolegle trzeba wprowadzić zachęty dla pracodawców do zatrudniania byłych pracowników kopalń (dopłaty do wynagrodzeń, ulgi podatkowe) oraz zapewnić doradztwo zawodowe i wsparcie psychologiczne. Celem jest stworzenie realnych alternatyw zatrudnienia dla odchodzących z górnictwa, tak by transformacja regionów węglowych oznaczała szansę na nową karierę zamiast bezrobocia.
Dywersyfikacja gospodarki regionów i wykorzystanie terenów pokopalnianych
Konieczne jest przyciągnięcie do regionów pogórniczych nowych inwestycji poprzez specjalne zachęty (ulgi, dotacje) dla firm tworzących tam miejsca pracy. Środki publiczne powinny przede wszystkim zasilać projekty dające trwały wzrost (od farm fotowoltaicznych i wiatrowych, przez zakłady przemysłowe wysokich technologii, po centra logistyczne). Tereny po kopalniach należy traktować jak cenny zasób: poprzez ich rekultywację i przygotowanie infrastruktury pod nowe funkcje można przyspieszyć rozwój nowych branż. Takie podejście zapewni nowe źródła wzrostu dla lokalnych gospodarek i zmniejszy ich uzależnienie od wydobycia węgla.
Transparentność i skuteczność wykorzystania środków
Rekomenduje się również zapewnienie transparentności i skuteczności wykorzystania środków na transformację regionów węglowych oraz dostosowanie otoczenia prawno-regulacyjnego do wyzwań procesu. Każdy fundusz powinien podlegać kontroli efektywności – warto powiązać wsparcie finansowe z osiąganiem konkretnych wyników (np. liczby utworzonych nowych miejsc pracy) i prowadzić publiczny monitoring realizowanych projektów. To ograniczy marnotrawstwo i pozwoli korygować kurs na bieżąco. Jednocześnie państwo musi usunąć bariery biurokratyczne hamujące zmiany oraz lepiej zintegrować polityki sektorowe z celami transformacji. Przyjęcie odpowiednich regulacji (np. specustawy) i zharmonizowanie krajowej strategii z politykami europejskimi zapewni stały dopływ finansowania, ułatwi inwestycje w nowych sektorach i utrwali polityczne poparcie dla procesu.
